Fazla Mesai Ücreti Hesaplama

30 Ocak 2020      513 Okuma      fazla mesai, fazla mesai hesaplama, fazla mesai ücreti, mesai

Normal şartlar altında bir iş yerinde çalışan işçiler, sözleşmelerinde ya da kanunda belirtilen süre kadar, haftalık olarak çalıştırılmalıdır. Haftalık çalışmayı aşan süreler fazla mesai olarak kabul edilir. Kanunda hem fazla çalışma hem de fazla sürelerle çalışma olarak iki farklı kavram bulunur. Bu kavramlara göre işçilere, aldıkları maaşın dışında bir ücret daha ödenmesi gerekir. Fazla mesai ücreti de kanunda belirtilen kurallara göre hesaplanır.

Fazla mesai ücreti nedir?

İş Kanunu’na göre fazla mesai, bir işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmalarına verilen isimdir. İşçiler, hafta boyunca toplam olarak 45 saat çalıştırılmalıdır. Bu 45 saatlik çalışma, işveren tarafından haftanın günlerine bölünerek uygulanır. 45 saatin üstünde olan çalışmalar ise fazla mesai olarak adlandırılır ve bu mesai için ekstra olarak ücret ödenmesi gerekir. Buna göre bir iş yerinde fazla mesai yapan kişiye, aldığı aylık maaşından farklı olarak ve fazla çalışmaları karşılığında ödenen ücrete fazla mesai ücreti adı verilir.

Fazla mesai ücreti, işçinin saatlik aldığı ücretin %50’si kadar ödenmelidir.

Fazla sürelerle çalışma nedir?

Fazla sürelerle çalışma, kanunda belirtilen süreden daha az süre kadar çalışılan iş yerlerinde yapılan fazla çalışmaya verilen isimdir. Yani bir iş yerinde normal haftalık çalışma süresi kanuna göre 45 saat iken 40 saat uygulanıyorsa ve bu iş yerindeki işçi 45 saat çalışmışsa, 5 saatlik çalışması fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılır.

Fazla sürelerle çalışma ücreti de işçinin aldığı saatlik ücretin %25’i kadar ödenmelidir.

Görüldüğü gibi kanunda hem fazla çalışma hem de fazla sürelerle çalışma için iki farklı ücret uygulaması bulunur. İşverenler bu ücret uygulamalarına uymakla ve işçilere, fazla mesaileri ya da fazla sürelerle çalışma mesaileri için ekstra ücret ödemek zorundadır.

Fazla mesai kapsamında değerlendirilen çalışmalar nelerdir?

İş Kanunu’nda hangi çalışmaların fazla mesai olarak sayılacağı açıkça belirtilmiştir. Buna göre;

• İşçilerin günlük çalışma süresi 11 saat ile sınırlandırılmıştır. 11 saati aşan çalışmalar toplamından haftalık 45 saati aşmıyor olsa da gün bazında fazla çalışma olarak kabul edilir.
• Gece çalışması yapan işçilerin en fazla 7,5 saat çalışması gerekir. Kanunlara göre gece vardiyasında çalışan işçiler 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz. Yine haftalık 45 saati aşmasa bile 7,5 saatten fazla çalışan gece işçilerinin çalışma süreleri fazla çalışma olarak kabul edilir.
• Sağlık kuralları açısından günlük 7,5 saat ya da daha az süre çalıştırılması gereken bir işçi daha fazla süre çalıştırıldığında, fazla çalışma olarak kabul edilir. Bununla birlikte 7,5 saatten az çalışılması gereken işlerde, belirlenmiş olan çalışma sürelerini aşan kısımlar da fazla çalışma olarak kabul edilir. Bu tür çalışmalarda haftalık 45 saatin aşılmasına bakılmaz. Bu çalışmalar haftalık olarak değil, günlük olarak hesaplanır.
• Fazla mesai ücreti hesaplanırken, işçilerin yemek ve çay için verdikleri dinlenme molaları fazla çalışma sürelerinden indirilir.
• Fazla mesai ücreti hesaplanırken, bu çalışmaların uzun bir süre için söz konusu olması ve hesaplanan ücretin yüksek çıkması durumunda hakkaniyet indirimi yapılır. Bu indirim %30 olarak kabul edilir. Ancak fazla mesai ücreti için mahkemeye başvuru yapılmışsa ve fazla mesai çalışmaları iş verenin belgeleriyle ya da tanık anlatımıyla destekleniyorsa, hakkaniyet indirimi yapılmaz.

Fazla mesai ücreti aylık ücrete dahil edilebilir mi?

Normal şartlar altında fazla mesai ücretleri, kanunlara göre aylık ücretten farklı olarak ödenmektedir. Ancak uygulamaya bakıldığında fazla mesai ücretinin aylık maaşa dahil edildiği görülebilir. Yıllık fazla çalışma sınırı 270 saat olarak kabul edilir. 270 saatin üzerinde bir çalışma varsa örneğin bir işçi 310 saat çalıştıysa, 40 saat fazla çalışma olarak alınır ve aylık ücretten farklı olarak ödeme yapılır. Bu durumda söz konusu olan 270 saatlik fazla çalışma bütün yıl olarak değerlendirilmez ve aylık olarak ele alınır. Bunun için 270 saatin 12 aya bölünmesi ve her ay için eşit dağıtılması gerekir. 270’in 12 aya bölünmesi ile 22,5 rakamı elde edilir ve fazla çalışma süresini belirler.

Bu şekilde dağıtım yapıldığında, 270 saat tamamlanmasa bile aylık 22,5 saati aşan kısımlar fazla çalışma olarak kabul edilir. İşveren, 270 saatlik fazla çalışmayı kendi isteği ile istediği aylara dağıtamaz. Her aya eşit şekilde paylaştırmak zorundadır.

Kanuna göre fazla çalışması yasak olan kişiler kimlerdir?

Fazla mesai yapabilecek olan kişiler kadar yapamayacak olan kişiler de kanunda açıkça belirtilmiştir. Buna göre;

• Fazla mesai yapmak istemeyen işçiye iş sözleşmesinde onay vermediği sürece fazla mesai yaptırılamaz. Fazla mesai yaptırılması için işçilerin onayının alınması zorunludur.
• 18 yaşını doldurmamış olan işçiler fazla mesai yapamaz.
• Hamile, yeni doğum yapan ya da emzirme döneminde olan işçiler, fazla mesai yapamaz.
• Kısmi süreli olarak çalışan işçiler fazla mesai yapamaz.
• Sağlığının fazla mesai için uygun olmadığını belge ile kanıtlayan kişiler, fazla çalıştırılamaz.

Yukarıda saymış olduğumuz kişiler, fazla mesai için onay vermiş olsalar bile çalıştırılmazlar çünkü, kanunlara göre fazla çalışmaları yasaktır.

Fazla çalışma ücreti talep etmeye hakkı olmaya meslekler hangileridir?

Bir iş yerinde üst düzey yönetici olarak çalışıyorsanız ve yüksek maaş alıyorsanız, aynı görevde çalışan ve talimat verme yetkisi olan başka bir kişi de yoksa, çalışma saatlerinizi kendinizin belirlediği kabul edilir ve fazla çalışma uygulanmaz.

Tıbbi mümessiller çalışma saatlerini kendileri belirledikleri için fazla çalışmalarının belirlenmesinde, haftalık ve günlük planlarının ayrıntılı olarak incelenmesi gerekir. Kanuna göre bazı meslek gruplarının yaptıkları çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmez.

Kapıcı olarak görev yapan kişiler, çalışma saatlerini kendiler belirledikleri için ve konutlar da iş yerinin içinde olduğu için fazla çalışma yapsalar bile kanunen kabul edilmez.

Karayollarında çalışan işçilerde, kanunlara göre şoförlerin bir günde 9 saatten fazla araç kullanmaları mümkün değildir. Eğer kesin delil olarak takograf kaydı ya da belge sunulamıyor ise karayollarında çalışan şoförlerin 9 saat çalıştıkları kabul edilir. Buna göre bir şoför haftada 7 X 9 = 63 saat çalışmakla sınırlıdır. Şoförlerin haftalık fazla mesai süresi ise 18 saat ile sınırlandırılmıştır.

Fazla mesai ücreti hesaplama nasıl yapılır?

Yukarıda da belirtiğimiz gibi işçilerin fazla çalışma ücretleri için öncelikle günlük ücretleri bulunmalı ve bu ücretin %50 fazlası hesaplanmalıdır. Eğer taraflar arasında başka bir şekilde hesaplanması kararlaştırılmamışsa, ücret hesaplaması bu şekilde yapılmalıdır. Bir işçinin saatlik ücretinin hesaplanması için;

İşçinin aylık brüt ücreti / 30 / 7,5 = saatlik ücret formülü kullanılır.

Bu formüldeki 7,5 işçinin günlük çalışma süresidir. Buna göre aylık 3.000 lira brüt maaş alan bir işçinin saatlik çalışma ücreti 13,34 liradır. Bu işçinin fazla mesai ücretinin hesaplanması için %50 fazlasının alınması gerekir. Bu nedenle 1,5 ile çarpılmalıdır.

Bu işçinin alacağı fazla mesai ücreti 13,34 X 1,5 = 20 liradır.

Bu aşmadan sonra işçinin fazla mesai süreleri hesaplanmalıdır. Eğer bir işçi haftalık 50 saat çalışmışsa 50 – 45= 5 saat fazla mesai süresi hesaplanır. Buna göre bu işçiye fazla mesaisi için ödenecek olan ücret;

Fazla mesai ücreti = 5 X 20 = 100 lira olur.

Bir işçi iş yerinde normal şartlarda 45 saatten az çalışılıyorsa, bu işçinin fazladan çalıştığı süreler fazla çalışma süresi olarak kabul görecektir. Bu durumda saatlik ücretin %25 fazlası alınır ve bu şekilde fazla mesai ücreti hesaplanır. Buna göre bir işyerinde haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenmişse ve bir işçi 45 saat olarak çalışırsa bu 5 saatlik fark, fazla çalışma sürelerinden kabul edilir ve %25 fazla ücret ödenir. Yukarıdaki örneğe göre açıklama yaparsak;

Fazla çalışma süreleri için ödenecek tutar; 13,34 X 1,25 = 16,68 olarak hesaplanır. Bu durumda 5 saatlik fazla çalışma için bu işçiye fazla mesai ücreti olarak 5 X 16,68 = 83,4 lira ödeme yapılmalıdır.

Fazla mesai ücretlerinde zamana aşımı süresi nedir?

Bir işçi çalışmış olduğu fazla mesai ücretlerini işvereninden alamadığında, mahkeme yoluyla hakkını arayabilir. Bu durumda fazla mesai sürelerini tanıkla ya da belge yoluyla kanıtlamalıdır. İşçiler, fazla mesai alacak hakları için mahkemeye, 5 yıl içinde başvuru yapmalıdır. Bu 5 yıllık süre, hak düşürücü süre olarak uygulanır.