Kıdem Tazminatı Nedir, Nasıl Hesaplanır?

05 Şubat 2020      543 Okuma      kıdem tazminatı, kıdem tazminatı hesaplama, tazminat hesaplama

Kıdem tazminatı, çalışan kişiler için kanunlar tarafından verilmiş bir hak olarak tanımlanabilir. Çalışan kişiler, işverenleri tarafından işten çıkarıldıklarında ya da kanunda yer alan haklı nedenlerle işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Ancak bu tazminatın alınabilmesi için son iş yerinde en az bir yıl çalışılmış olunması gerekir. Aynı işveren bağlı olan birden fazla iş yerinde çalışan kişiler de kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Kıdem tazminatı işçilerin çalıştığı yıllara göre ödenen ücrettir. Bu ücret, bir yıllık çalışma karşılığında işçiye, bir aylık maaşı tutarında ödenir. Çalıştığınız yıllar arttıkça alacağınız kıdem tazminatı tutarı da artar. Bu tazminatı alabilmeniz için gerekli koşullar İş Kanunu’nda sıralanmıştır.

Kıdem tazminatı kimler için geçerlidir?

Kıdem tazminatı yalnızca işçiler için verilmiş bir haktır. Devlet memurları ve kendi adına çalışan kişiler kıdem tazminatı alamazlar. Bu tazminatı alabilmeniz için son çalıştığınız iş yerinde en az bir yılınızı doldurmuş olmanız gerekir. Bir yıldan bir gün eksik çalışmış olsanız bile kıdem tazminatı almaya hak kazanamazsınız.

Bu tazminatı alabilmeniz için işveren tarafından işten çıkarılmış olmanız gerekir. Kendi isteğinizle istifa ettiğinizde tazminat hakkınız ortadan kalkar. Ancak emeklilik, kadınlarda evlilik ve erkeklerde askerlik gibi nedenler ile istifa ediyorsanız kıdem tazminatınızı alabilirsiniz. Bu tazminatı almaya hak kazanan kişiler kanunda açıkça ifade edilmiştir. Buna göre;

• İşverenin haklı bir neden olmandan işçinin iş sözleşmesine son vermesi
• Kadınların evlenmeleri nedeniyle ilk bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılması
• Erkeklerin askere gitmesi nedeniyle gerekli belgeleri işverene telsim etmesi halinde işten ayrılması
• Çalışanların emekli olması halinde SGK’dan alacakları “emekli olabilir” yazısı ile istifa etmesi
• Çalışan kişilerin ölmesi nedeniyle mirasçılarının mahkemeden yazı getirmesi durumlarında kıdem tazminatı ödenir.

Çalışanların istifa etmeleri durumunda kıdem tazminat almaya hak kazanacakları haller nelerdir?

Kanuna göre çalışanlar haklı nedenlere dayanarak iş yerinden istifa ederlerse ve bunu kanıtlayabilirlerse, kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Bu haller şöyledir;

• Çalışanların sağlığını bozması nedeniyle istifa etmesi
• Çalışanların yaptığı iş nedeniyle sağlığının bozulması ve çalışmaya devam edemeyecek olması
• İşverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymaması, işçiye yalan söylemesi, işverenin işçiye tacizde bulunması, işverenin işçilerin maaşlarını zamanında ödememesi
• İşverenden kaynaklı olan zorlayıcı sebeplerin olması, işçinin işveren nedeniyle bir haftadan uzun süre işe gidememesi, paralarını alamaması ve işverenin işçinin parasını kesmesi.

Yukarıda sayılan haklı hallerin dışında bir neden varsa, kıdem tazminatı alınamaz.

İşverenin kıdem tazminatı ödemeden işçiyi çıkarabileceği durumlar nelerdir?

İş Kanunu’na göre işverenin işçiye kıdem tazminatı ödemesini gerektirmeden işten çıkarabileceği durumlar da vardır. Bunlar;

• İşçinin özel hayatına dikkat etmemesi, içkiye düşkün olması, özel hayatının derli toplu olması, üst üste 3 kez sağlık sorunları nedeniyle 5 gün rapor alması
• İşçinin bulaşıcı bir hastalığa yakalanmış olması
• İşçinin işverenin mesleği hakkında yalan söylemesi
• İşçinin işveren ya da aile üyelerine hakaret etmesi
• İşçinin iş yerinde çalışanlara sataşması
• İşçinin başka bir çalışana tacizde bulunması
• İşçinin işverenin dürüstlük, güvenilirlik ve doğruluğuna aykırı davranışlar sergilemesi
• İşçinin iş yerinde 7 günden fazla hapis cezası alabilecek bir suç işlemesi
• İşçinin aynı ay için üst üste 2 gün, farklı günlerde ise 3 gün haber veremden işe gelmemesi
• İşçinin yapmakla yükümlü olduğu görevleri yapmamakta ısrar etmesi
• İşçinin kullanmış olduğu malzemenin ya da makinenin kendi hatası nedeniyle bozulması ve 30 günlük ücreti ile ödenmeyecek halde olması
• İşçinin zorlayıcı bir sebepten dolayı iş yerine 1 haftadan uzun süre gelmemesi

Yukarıda saymış olduğumuz durumlar geçerli ise işçileri kıdem tazminatı almaya hak kazanamazlar.

Kıdem tazminatı taban ve tavan tutarı nedir, nasıl belirlenir?

İşçilere ödenecek olan kıdem tazminatının taban tutarı, işçini almış olduğu bir aylık ücretin karşılığıdır ve bu ücret asgari brüt ücret tutarındadır. Çünkü hiçbir işçi asgari brüt ücretin altında çalışamaz. Kıdem tazminatının tavan tutarı ise en yüksek devlet memurunun yani Başkanlık Müsteşarının almış olduğu bir yıllık emekli ikramiyesi tutarına eşittir. Kıdem tazminatında ödenecek olan rakamlar her yıl, yılda iki kez, enflasyona göre yapılan maaş zamları nedeniyle yenilendir.

• 2019 yılında ilk 6 aylık kıdem tazminatı tavan tutarı; 6.017,60 liradır.
• 2019 yılında ikinci 6 aylık kıdem tazminatı tavan tutarı; 6.379,86 lira olarak belirlenmiştir.
• 2020 yılı için kıdem tazminatı tavan tutarı ilk 6 ayda; 6,730,15 liradır.
• 2020 yılının ikinci 6 aylık kıdem tazminatı tavan tutarı bu yılın 6. ayında açıklanacak olan enflasyon rakamından sonra belli olacaktır.

Kıdem tazminatı zaman aşımı süresi nedir?

İşçinin yukarıda saymış olduğumuz haklı nedenlerle işten ayrılması ya da işten çıkarılması durumunda, 10 yıl içinde işverenden kıdem tazminatı talep etme hakkı vardır. Eğer bu süre içinde işveren kıdem tazminatı ödemezse, işçi mahkeme yoluna başvurabilir.

Kıdem tazminatı hesaplama nasıl yapılır?

Kıdem tazminatı hesaplama yapılırken işçinin son bir ay içinde almış olduğu giydirilmiş brüt ücrete bakılır. Giydirilmiş ücret ise aylık brüt maaşınız ile birlikte düzenli olarak almış olduğunuz prim, ikramiye, yemek yardımı, yakacak yardımı, yol yardımı gibi ödemeleri de kapsayan ücrettir. Kıdem tazminatı hesaplamasında işverenden almış olduğunuz düzenli ödemeler de mutlaka hesaba dahil edilir. Bu ödemelerin hesaba dahil edilmesi için maaş bordronuzda görünüyor olması gerekir.

Kıdem tazminatının üzerinden yalnızca damga vergisi kesintisi yapılır. Bu kesinti hesaplanırken %0,00759 oranı kullanılır. Bunun dışında başka bir kesinti yapılmaz.

• Son çalıştığınız iş yerinden aldığınız aylık brüt ücret; 2500 lira olsun.
• Düzenli olarak aldığınız ödemeler ise; 1000 lira olsun.
• Bu iş yerinde çalışma süreniz; 5 yıl olsun.
• Buradan alacağınız kıdem tazminatı tutarı brüt olarak 3.500 X 5 = 17.500 olarak hesaplanır.
• Kesilecek olan damga vergisi tutarı; 17.500 X 0,00759 = 132,82
• Net kıdem tazminatı tutarı; 17.500 – 132,82 = 17.367 lira olur.

Kıdem tazminatını tavan tutar için de hesaplayacak olursak;

• Son çalıştığınız iş yerinden aldığınız brüt aylık ücret; 8000 lira olsun.
• Düzenli olarak aldığınız ödemeler; 2.000 lira olsun;
• Bu iş yerinde çalışma süreniz; 2 yıl osun
• Buradan alacağınız kıdem tazminatı tutarı; 10.000 lira olarak değil tavan tutar olan 6.730,15 lira üzerinden hesaplanır.
• Brüt kıdem tazminatı tutarı; 6.730,15 X 2 = 13.460,30 liradır.
• Kesilecek olan damga vergisi tutarı; 13.460,30 X 0,00759 = 102 liradır.
• Ödenecek olan net kıdem tazminatı tutarı; 13.460,30 -102 = 13.358,30 lira olur.

Kıdem tazminatı alabileceğiniz diğer durumlar nelerdir?

Uygulamaya bakıldığında işverenler, çalışanların kendi isteği ile istifa etmesi için çeşitli yöntemler uyguluyor. Eğer siz de bu şartlar altına çalıyorsanız ve istifa etmeye zorlanıyorsanız, bunu kanıtladığınız takdirde kıdem tazminatınızı alabilirsiniz. Bunun dışında;

• Çalışma şartlarınız oldukça ağırlaştırıldıysa,
• İşe başlarken size verilen haklarınız bölümünde yazan kurallara uyulmuyorsa,
• Haberiniz olmadan SGK’ya giriş çıkışınız yapılıyorsa,
• Resmî tatillerde ya da bayramlarda çalışıyorsanız ancak fazla mesai ücretiniz yatmıyorsa,
• Yılık izinlerinizi tam olarak kullanmıyorsanız, işten ayrılmanız durumunda kıdem tazminatı alabilirsiniz.

İş kanununda gazeteciler için bir istisna bulunur. Gazeteciler, son çalıştıkları iş yerinde 5 yıl çalıştıklarında, kendi istekleriyle ve haklı bir neden olmadan istifa etseler bile kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Aynı iş yerinde bir yıl çalışan ve vefat eden kişilerin kanuni mirasçılarına kıdem tazminatı ödenir. Aynı şekilde sakat kalınması durumunda da kıdem tazminatı ödenir. İş yerinizin taşınması ya da iflas etmesi gibi nedenlerle kıdem tazminatınızı alabilirsiniz çünkü hiçbir işveren sizi taşınan iş yerinde çalışmaya zorlayamaz.